ΤΟ ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΟ ΚΑΙ ΕΘΝΟΚΤΟΝΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΤΗΣ 1ης ΜΑΡΤΙΟΥ 1935

        

Σκηνή από την δίκη των ηγετικών στελεχών τού αποτυχόντος πραξικοπήματος τής 1ης Μαρτίου 1935. Διακρίνονται στην πρώτη σειρά από τα αριστερά προς τα δεξιά οι: Χριστόδουλος Τσιγάντες, Ιωάννης Στεφανάκος, Χρήστος Τριανταφυλλίδης και Ιωάννης Τσιγάντες. (Φωτ. “Ιστορία τού Ελληνικού Έθνους”, Τόμος ΙΕ΄, σελ. 364).

……..Τὰ γεγονότα τῆς 1ης Μαρτίου 1935, ἦταν ἡ συνέχεια μίας σειρᾶς ἐκτροπῶν (πραξικοπημάτων κλπ), τὰ ὁποία εἶχαν ξεκινήσει στὰ μέσα Αὐγούστου τοῦ 1916, μὲ τὸ γνωστὸ ὡς «Κίνημα Ἐθνικῆς Ἀμύνης» στὴν βόρειο Ἑλλάδα ἀπὸ τὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο. Κατὰ τὴν διάρκεια αὐτῆς τῆς εἰκοσαετίας, ἐπικράτησε τὸ κομματικὸ μῖσος, τὸ ὁποῖο δίχασε ἀπὸ τότε τὸν ἑλληνικὸ λαό, ἀλλὰ καὶ τὶς ἔνοπλες δυνάμεις, μὲ τραγικὲς ἐπιπτώσεις γιὰ τὴν χώρα.

……..Στὴν προσπάθειά της ἡ βενιζελικὴ παράταξη νὰ ἐπανέλθῃ στὴν ἐξουσία καὶ νὰ σταθεροποιήσῃ τὴν θέση της, δημιούργησε τὸ 1933, δύο παράλληλες πολιτικο-στρατιωτικὲς ὀργανώσεις. Τὴν Ε.Σ.Ο. (Ἑλληνικὴ Στρατιωτικὴ Ὀργάνωση), ἀποτελούμενη ἀπὸ νέους ἀξιωματικούς ἐν ἐνεργείᾳ, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἦταν καὶ ὁ Λοχαγός Πεζικοῦ, Ἰωάννης Τσιγάντες, μὲ τὸν ἀδελφὸ του, Ἀντισυνταγματάρχη Χριστόδουλο Τσιγᾶντε, καὶ ὁ Στέφανος Σαράφης. Καὶ τὴν «Δημοκρατικὴ Ἄμυνα», ἡμιστρατιωτικὴ ὀργάνωση ἀπὸ ἀπότακτους πλαστηρικοὺς ἀξιωματικούς καθὼς καὶ ἀπὸ στελέχη τῆς βενιζελικῆς παρατάξεως.

……..Πρόεδρος καὶ ἐπίτιμος πρόεδρος τῆς «Δημοκρατικῆς Ἄμυνας», ἦταν ἀντίστοιχα ὁ Ἀναστάσιος Παπούλας καὶ ὁ Στυλιανὸς Γονατᾶς, οὐσιαστικὸς ὅμως ἀρχηγὸς ἦταν ὁ ἐξόριστος στὴν Γαλλία, Νικόλαος Πλαστήρας.Ὑποτίθεται ὅτι μὲ τὴν ἐκδήλωση τοῦ πραξικοπήματος, θὰ περνοῦσε τὰ ἑλληνοβουργαρικὰ σύνορα μέσῳ Σόφιας, ὅπου στὴν Δράμα θὰ ἀναλάμβανε τὴν ἡγεσία του, ἐνῷ ὁ στόλος, θὰ ἔπλεε πρὸς Θεσσαλονίκη, ὅπως καὶ στὸ πραξικόπημα τῆς Ἐθνικῆς Ἄμυνας, 20 χρόνια πρίν. Ἡ Ἰταλία ὅμως, παρ’ ὅτι φιλικὰ προσκείμενη στὸν Βενιζέλο, δὲν ἐπέτρεψε στὸν Πλαστήρα νὰ περάσῃ στὴν Ἑλλάδα ἀπὸ Ἰταλικὸ ἔδαφος, ὅπως ἐπίσης δὲν ἐπέτρεψε τὴν χρησιμοποίηση τοῦ ραδιοφωνικοῦ σταθμοῦ τοῦ Μπάρι, γιὰ τὴν μετάδοση διαγγελμάτων.

……..Τὸ πραξικόπημα ἐκδηλώθηκε τὴν 1η Μαρτίου τοῦ 1935, μὲ συμμετοχὴ βενιζελικῶν ἀξιωματικῶν στρατοῦ καὶ ναυτικοῦ, στοχεύοντας στὴν ἀνατροπὴ τῆς ἐκλεγμένης κυβερνήσεως Παναγῆ Τσαλδάρη (4/11/1932-16/1/1933) καὶ (10/3/1933-10/10/1935). Οἱ ἐπόμενες κινήσεις τῆς στρατιωτικῆς κυβερνήσεως θὰ ἦταν: 

α) ἡ ἐκκαθάριση τῶν ἐνόπλων δυνάμεων καὶ τῶν σωμάτων ἀσφαλείας ἀπὸ ὅλους τοὺς ἀντιβενιζελικούς· 

β) ἡ καθιέρωση τῆς ἀρχῆς ὅτι στὶς ἔνοπλες δυνάμεις καὶ στὰ σώματα ἀσφαλείας θὰ γίνονταν δεκτοὶ μόνον ἀξιωματικοὶ ἀπόλυτα ἀφοσιωμένοι στὴν νέα κατάσταση· 

γ) μεταρρύθμιση τοῦ πολιτεύματος καὶ 

δ) ἐκλογὴ τοῦ προέδρου τῆς δημοκρατίας μὲ ἐκλογὲς καὶ ὄχι μέσῳ τοῦ κοινοβουλίου.

……..Τὸ μυστικὸ σχέδιο – ποὺ δὲν ἦταν καὶ τόσο μυστικό – προέβλεπε γιὰ τὰ στρατεύματα τῆς φρουρᾶς Ἀθηνῶν δύο αἰφνιδιαστικὲς ἐπιχειρήσεις· μία στὴν Στρατιωτικὴ Σχολὴ Εὐελπίδων, καὶ μία στὸν Στρατῶνα Μακρυγιάννη. Ταυτοχρόνως, θὰ κατελαμβάνετο καὶ ὁ ναύσταθμος.

……..Στὶς δύο ἐπιχειρήσεις (Μακρυγιάννη καὶ Σχολῆς Εὐελπίδων), οἱ ἀδελφοὶ Τσιγᾶντε εἶχαν ἡγετικὸ ρόλο. Ὁ Συνταγματάρχης Πεζικοῦ Στέφανος Σαράφης, μὲ τὸν Ἀντισυνταγματάρχη Χριστόδουλο Τσιγᾶντε καὶ ἄλλα 5 ἄτομα, εἰσέβαλαν στὸν Στρατῶνα τῆς Διλοχίας Εὐζώνων στοῦ Μακρυγιάννη, καταλαμβάνοντάς τον. Ἡ ψυχραιμία ὅμως καὶ ἡ ἀποφασιστικότητα μὲ τὴν ὁποία ἀντέδρασε ἄμεσα, ὁ τότε Ὑπουργὸς Στρατιωτικῶν, Ἀντιστράτηγος Γεώργιος Κονδύλης, ἔκαμψε τὴν ἀντίσταση τῶν πραξικοπηματιῶν καὶ τοὺς ὑποχρέωσε νὰ παραδοθοῦν καὶ ἐν συνεχείᾳ νὰ φυλακισθοῦν. Ἡ δεύτερη ἐπιχείρηση καταλήψεως τῆς Στρατιωτικῆς Σχολῆς Εὐελπίδων, ὑπὸ τὸν Λοχαγὸ Ἰωάννη Τσιγᾶντε, ἀπέτυχε ἐπίσης, διότι τὸ σύνολο τῶν μαθητῶν τῆς Σχολῆς ἀρνήθηκε νὰ ὑπακούσῃ στὶς διαταγὲς του. Ἡ προσπάθεια διαφυγῆς τοῦ Ἰωάννη Τσιγᾶντε καὶ τῆς ὁμάδας του πρὸς τὸν Ναύσταθμο, ἀπέτυχε, διότι συνελήφθησαν καθ’ ὁδόν. Ἡ ἐπιχείρηση καταλήψεως τοῦ στόλου στὸν ναύσταθμο εἶχε θῦμα τὸν ἀρχιπλοίαρχο Σιῶκο, ὁ ὁποῖος ἀντιστάθηκε, καὶ ἐκτελέστηκε.

……..Στὴν Μακεδονία, ἐπεκράτησε ἀδράνεια τῶν βενιζελικῶν, μὲ μόνη ἐξαίρεση τὴν Ἀνατολικὴ Μακεδονία, ὅπου ἐπικράτησαν προσωρινά, ἀνατινάζοντας καὶ τὶς γέφυρες τοῦ Στρυμόνα. Ὁ Βενιζέλος ἀνέλαβε τὴν ἡγεσία τοῦ πραξικοπήματος ἀπὸ τὰ Χανιᾶ ὅπου βρισκόταν, ἀλλὰ ὅταν αὐτὸ διαλύθηκε πλήρως, σὲ διάστημα δέκα ἡμερῶν, κατέφυγε μέσῳ τῶν ἰταλοκρατούμενων νήσων, Κάσου καὶ Ρόδου, στὴν Νεάπολη τῆς Ἰταλίας. Ὁ ἀριθμὸς τῶν νεκρῶν ἀπὸ τὶς συγκρούσεις, ἀνῆλθε σὲ 17. 15-3-1935 Άφιξη τής χαμογελαστής Έλενας και τού Ελευθέριου Βενιζέλου στην Ρόδο υπό την προστασία τού φασιστικού καθεστώτος

……..Ἡ κατάληξη τοῦ πραξικοπήματος ἦταν ἀποτυχημένη στὸ σύνολό της, κυρίως λόγῳ ἐγγενῶν ἀδυναμιῶν. Στεροῦνταν ἐπίσης ἰδεολογικοῦ ἀντικρίσματος καὶ οἱ διακηρύξεις δὲν ἔπεισαν παρὰ μόνο τοὺς φανατικοὺς τῆς βενιζελικῆς παρατάξεως. Οἱ μεγάλες μάζες παρέμειναν ἀπαθεῖς καὶ πολλοὶ συντηρητικοὶ ἐγκατέλειψαν τὸν Βενιζέλο.

……..Ἡ πρώτη δίκη (στρατοδικεῖο) ἄρχισε στὶς 18 Μαρτίου, μὲ τοὺς ἡγέτες τοῦ πραξικοπήματος ἀπόντες. Κλήθηκαν νὰ λογοδοτήσουν οἱ ἀξιωματικοὶ ποὺ συμμετεῖχαν, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ οἱ Χριστόδουλος Τσιγάντες, Ἰωάννης Τσιγάντες καὶ Στέφανος Σαράφης.

……….Μετὰ ἀπὸ δεκατρεῖς ἡμέρες, ὁλοκληρώθηκε τὴν 30ή πρὸς ξημερώματα τῆς 31ης Μαρτίου, μὲ ἀποφάσεις ποινῶν ἰσοβίας καθείρξεως καὶ στρατιωτικῆς καθαιρέσεως, ἐνῷ θανατικὲς καταδίκες ἐπιβλήθηκαν στὸν ἐπίλαρχο τῆς Μεραρχίας Σερρῶν, Στυλιανὸ Βολάνη -5/4- (ἀνηψιὸ τοῦ Μακεδονομάχου) καὶ στὴν τρίτη κατὰ σειρὰ δίκη, στοὺς Στρατηγούς, Α. Παπούλα καὶ Μ. Κοιμήση(24/4). Ἡ καθαίρεση τῶν ἀξιωματικῶν ἔγινε στὶς 2 Ἀπριλίου 1935, στοὺς στρατῶνες πεζικοῦ στὰ Ἰλίσια.

……….«…Οἱ Παπούλας καὶ Κοιμήσης, μαζὶ μὲ ἄλλα ἡγετικὰ στελέχη τῆς Δημοκρατικῆς Ἁμύνης, ἐκρύπτοντο καθ’ ὅλην τὴν διάρκειαν τοῦ κινήματος καὶ παρεδόθησαν τὴν νύκταν τῆς 11ης Μαρτίου. Οὗτοι, μαζὶ μὲ ἄλλους ἀποστράτους, παρεπέμφθησαν ἐνώπιον ἐκτάκτου στρατοδικείου (στὶς 12 Ἀπριλίου), τοῦ ὁποίου πρόεδρος εἶχεν ὁρισθεῖ ὁ ὑποστράτηγος τῆς Ἀεροπορίας, Ῥέππας. Τὸ στρατοδικεῖον ὕστερα ἀπὸ διαδικασίαν ἐννέα ἡμερῶν, κατεδίκασεν εἰς θάνατον τοὺς Παπούλαν καὶ Κοιμήσην, ἄλλους εἰς ποινᾶς δεσμῶν, εἰρκτῆς καὶ φυλακίσεως, ἀρκετοὺς δὲ ἠθώωσεν. Ἡ ἀπόφασις ἐξεδόθη τὴν Μεγάλην Δευτέραν 22 Ἀπριλίου 1935. Τὴν ἐπομένην, ὁ Πεσμαζόγλου μετὰ τοῦ Μαξίμου καὶ τοῦ ὑφυπουργοῦ τῶν Στρατιωτικῶν Κ. Ῥοδοπούλου, προσεπάθησαν νὰ πείσουν τὸν Κονδύλην νὰ ματαιώσῃ τὴν ἐκτέλεσιν. Ὁ Κονδύλης παρέμεινεν ἀμετάπειστος. Πρὸς ματαίωσιν τῆς ἐκτελέσεως ἐκινήθη καὶ αὐτὸς οὖτος ὁ Ῥέππας… (ὁ ὁποῖος χρόνια ἀργότερα δήλωσε ὅτι πείσθηκε ἀπὸ τὸν Κονδύλη νὰ ἐκδόσῃ τὴν εἰς θάνατον ἀπόφαση μὲ τὴν προοπτικὴ ἀποδόσεως χάρητος, κάτι ποὺ δὲν ἔγινε)».

……….Στὶς 23 Ἀπριλίου, ἄρχισε ἡ δίκη τῶν πολιτικῶν ἀρχηγῶν τῆς βενιζελικῆς παρατάξεως, μὲ κατηγορούμενους, ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς ἀπόντες Βενιζέλο, Πλαστῆρα καὶ ἄλλους συνεργάτες τους, ὅλους σχεδὸν τοὺς πολιτικοὺς ἀρχηγοὺς τῆς βενιζελικῆς παρατάξεως. Ὁ Στυλιανὸς Γονατᾶς ἀρνήθηκε στὴν ἀπολογία του κάθε συμμετοχὴ καὶ καταδίκασε τὸ πραξικόπημα.«...Οὗτος ἐχαρακτήρισε τὸ κίνημα ὡς ἐθνοκτόνον. Ἠρνήθη ὅτι εἶχεν οἰανδήποτε ἔνοχον σχέσιν μὲ τὴν Δημοκρατικὴν Ἄμυναν, τὴν ὁποία ἐχαρακτήρισεν ὡς πολιτικὴν καὶ ὄχι ἐπαναστατικὴν ὀργάνωσιν. Παρεδέχθη ὅτι διετήρει φιλικὰς σχέσεις μὲ τὸν Ν. Πλαστήραν, ἀλλ’ ὄχι ὅτι ὑπῆρχε καὶ ταυτότης κατευθύνσεων…»

……….Λόγῳ τῆς ἐκδίκησης ποὺ ζητοῦσαν οἱ ἀντιβενιζελικοὶ γιὰ τὴν ἐκτέλεση τῶν ἕξ, καταδικάστηκαν ἐρήμην εἰς θάνατον ὁ Βενιζέλος καὶ ὁ Πλαστήρας.

……….Ὁ Χριστόδουλος Τσιγάντες μετὰ τὴν καθαίρεσή του, παρέμεινε στὴν φυλακὴ ἔως τὸ τέλος τοῦ ἔτους 1935. Μετὰ τὴν παλινόρθωση τοῦ βασιλέως Γεωργίου Β΄ ἔλαβε χάρη καὶ ἀποφυλακίσθηκε. Τὸν Νοέμβριο τοῦ 1936, ἔλαβε ἄδεια νὰ ἐγκατασταθῇ στὸ ἐξωτερικό.

2 Απριλίου 1935. Καθαίρεση καταδικασθέντων αξιωματικών. Φωτογραφικό Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α. © Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο.

Πηγὴ πληροφοριῶν, ὁ ΙΕ΄ Τόμος τῆς Ἱστορίας τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους καὶ τὸ ἔνθετο τῆς Στρατιωτικῆς Ἐπιθεωρήσεως Σεπ.-Ὀκτ.2002, μὲ θέμα τὸν Ὑποστράτηγο Χριστόδουλο Τσιγᾶντε.

https://ellinoistorin.gr/?paged=21&tag=%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%83-%CE%B4%CE%B9%CF%87%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%83