Σοφοκλής Δούσμανης: από τον θρίαμβο του Ελληνικού στόλου στους Βαλκανικούς πολέμους, στην καταστολή του Βενιζελικού κινήματος της 1ης Μαρτίου 1935

Αρχική σταδιοδρομία

Γεννήθηκε στην Κέρκυρα και καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια ηπειρώτικης καταγωγής, η οποία συγγένευε με βασιλικούς και πριγκιπικούς οίκους. Παππούς του ήταν ο Αντώνιος Λευκόχειλος - Δούσμανης, διαπρεπής πολιτικός, ενώ μεγαλύτερος αδερφός του ήταν ο στρατηγός Βίκτωρ Δούσμανης. Γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1868. Αποφοίτησε από τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1888 με τον βαθμό του σημαιοφόρου.  Με το βαθμό του αντιπλοιάρχου διετέλεσε διαδοχικά αρχηγός της μοίρας ατμομυοδρομόνων, κυβερνήτης αντιτορπιλικού, κυβερνήτης θωρηκτού, αρχιεπιστολεύς της Μοίρας Γυμνασίων (1910) και διευθυντής της Διοικητικής Υπηρεσίας του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού (Γ.Ε.Ν.) (1912).

Βαλκανικοί πόλεμοι - Εθνικός Διχασμός - Μικρασιατική εκστρατεία

Η σημαντικότερη υπηρεσία που προσέφερε ήταν ως κυβερνήτης του θρυλικού θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ» και αρχιεπιστολεύς του Στόλου του Αιγαίου κατά τους Βαλκανικούς πολέμους, ενώ έλαβε μέρος και στην απελευθέρωση της Μυτιλήνης  Προήχθη σε υποναύαρχο το 1914 σε αναγνώριση των σημαντικών υπηρεσιών του στους Βαλκανικού πολέμους και τοποθετήθηκε διοικητής της Μοίρας Θωρηκτών. Διετέλεσε αρχηγός Γ.Ε.Ν. από τον Ιούνιο του 1915 έως το 1917. Μετά το κίνημα της Άμυνας στην Θεσσαλονίκη και την επικράτηση του Βενιζέλου στην Αθήνα, αποστρατεύτηκε και εξορίστηκε στη Σαντορίνη, λόγω των πολιτικών διώξεων που ακολούθησαν την περίοδο 1917-1920 εις βάρος πολλών πολιτικών και στρατιωτικών προσώπων που είχαν παραμείνει νομιμόφρονες.

.

Μετά την εκλογική νίκη των αντιβενιζελικών στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, ο Δούσμανης απελευθερώθηκε και επανήλθε στην ενεργό υπηρεσία διατελώντας αρχηγός του Στόλου του Αιγαίου (Ιανουάριος –Απρίλιος 1921) και αρχηγός ΓΕΝ (Νοέμβριος 1921-Οκτώβριος 1922). Δεν έλαβε μέρος στην "επανάσταση του 1922" καθώς συντάχθηκε με τον Θρόνο, έτσι οι Πλαστήρας και Γονατάς των αποστράτευσαν, μετά την προαγωγή του σε αντιναύαρχο τον Ιανουάριο του 1923. στην περίοδο 1923-1932 δεν έλαβε μέρος στην πολιτική διαπάλη ούτε στις ατέλειωτες συνωμοσίες στρατιωτικών και πολιτικών για την (κοινοβουλευτική η μη) κατάληψη της εξουσίας.

Η δράση του Δούσμανη κατά το Βενιζελικό κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935

Όταν ξέσπασε το μεγάλο Βενιζελικό κίνημα τον Μάρτιο του 1935, οι Βενιζελικοί πλοίαρχοι Κολιαλέξης και Δεμέστιχας κατάφεραν με μια τολμηρή πειρατική κίνηση να καταλάβουν τα περισσότερα πλοία του Ελληνικού στόλου (ανάμεσα τους και το "Αβέρωφ") τα οποία οδήγησαν στην Κρήτη που είχε εξεγερθεί υπό τον Βενιζέλο και αργότερα στην Βόρεια Ελλάδα και στα νησιά του Αιγαίου.  Όσα πλοία δεν κατάφεραν να αποσπάσουν, οι κινηματίες προσπάθησαν να τα αχρηστεύσουν

.

προκαλώντας τους ζημιές και αφαιρώντας εξαρτήματα. Η πειρατεία των πλοίων έφερε σε πολύ δύσκολη θέση την κυβέρνηση Τσαλδάρη, που παρ΄ ότι ήδη είχε σχεδόν ανακοινωθεί από τον Τύπο ότι θα γινόταν κίνημα. Υπήρχε διάχυτο η αίσθηση ότι ο στόλος ήταν ασφαλής καθώς ο υπουργός Ναυτικών Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος είχε λάβει δρακόντια μέτρα ασφαλείας στον ναύσταθμο. Η πειρατεία του στόλου ταπείνωσε τον Χατζηκυριάκο που παραιτήθηκε αμέσως, ενώ το Βενιζελικό κίνημα σοβούσε και αποτραβήχτηκε από τον δημόσιο βίο. Στην δύσκολη αυτή στιγμή ο πρωθυπουργός Παναγής Τσαλδάρης μετακάλεσε στην ενεργό υπηρεσία και όρισε υπουργό Ναυτικών τον Σοφοκλή Δούσμανη με την αποστολή να επισκευάσει και να θέσει σε υπηρεσία όσο το δυνατόν συντομότερα τα πλοία του στόλου που είχαν απομείνει στον ναύσταθμο του Πόρου.

 Ο Δούσμανης έδρασε μεθοδικά και δίνοντας αυστηρές διαταγές κατάφερε να θέσει σε υπηρεσία όλες τις μονάδες που είχαν παραμείνει. Από τα αντιτορπιλικά που δεν είχαν καταληφθεί και δεν βρίσκονταν σε κατάσταση γενικής επισκευής, τα «ΠΑΝΘΗΡ», «ΙΕΡΑΞ», «ΣΦΕΝΔΟΝΗ» και «ΘΥΕΛΛΑ», αφού συμπλήρωσαν πυρομαχικά και καύσιμα ήταν έτοιμα για άμεση δράση. Τα αντιτορπιλικά «ΣΠΕΤΣΑΙ», «ΥΔΡΑ» και «ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ» βρίσκονταν σε επισκευή και επιπλέον οι στασιαστές είχαν αφαιρέσει διάφορα εξαρτήματα για τα οποία δεν υπήρχαν ανταλλακτικά. Τα Συνεργεία του Ναυστάθμου με πραγματικά υπεράνθρωπη εργασία μέσα σε πέντε μόνο ημέρες πέτυχαν να κατασκευάσουν τα εξαρτήματα που είχαν αφαιρεθεί και να συναρμολογήσουν τα μηχανήματα που βρίσκονταν σε επιθεώρηση. Την 7η Μαρτίου 1935 τα 3 αυτά αντιτορπιλικά εκτελούσαν δοκιμαστικό πλου και πυρά και την επομένη είχαν συμπληρώσει πυρομαχικά, τορπίλες μάχης , καύσιμα και πάσης φύσεως εφόδια. Ετοιμάστηκαν επίσης τα υποβρύχια που μπορούσαν να κινηθούν. Η ταχύτητα εξοπλισμού του εναπομείναντος στόλου εξέπληξε την κυβέρνηση σε σημείο ο Τσαλδάρης να μην πιστεύει τις διαβεβαιώσεις των υπευθύνων, και να μεταβεί ο ίδιος προσωπικά στον ναύσταθμο του Πόρου για να δει τα πλοία.

Επειδή θεωρούνταν πιθανό ο Στόλος των στασιαστών να πλεύσει προς Θεσσαλονίκη, ο Δούσμανης έδωσε διαταγή και εξοπλίστηκαν επειγόντως τα επάκτια πυροβολεία του Καραμπουρνού που ήταν παροπλισμένα και την 8η Μαρτίου εκτέλεσαν δοκιμαστική βολή.   Επικεφαλής του κυβερνητικού στολίσκου ορίστηκε ο ναύαρχος Αλέξανδρος Σακελαρίου, ο οποίος παρενόχλησε με τόλμη και αρκετά αποτελεσματικά στα παράλια της Β. Ελλάδας τα πλοία που ήλεγχαν οι Βενιζελικοί.

Συγγραφικό έργο, αρχείο και προσωπική ζωή

Μετά την καταστολή του κινήματος ο Δούσμανης ορίστηκε πρόεδρος της «Επιτροπής Εράνου υπέρ του Εθνικού Στόλου», που σκοπό είχε τη συλλογή χρημάτων για την αγορά ενός μεγάλου πλοίου και την αποκατάσταση των ζημιών των πλοίων του στόλου που είχαν γίνει κατά το κίνημα. Το 1939 ο Σοφοκλής Δούσμανης συνέγραψε το βιβλίο "Το ημερολόγιον του κυβερνήτου του «Γ. Αβέρωφ» κατά τους πολέμους 1912-1913", στο οποίο αναφέρεται λεπτομερώς στον ρόλο του στις ναυμαχίες της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912) και της Λήμνου (3 Ιανουαρίου 1913), αλλά και εμμέσως επικριτικά κατά του Κουντουριώτη και πολλών άλλων στελεχών του Ελληνικού στόλου. Το βιβλίο αυτό αναδημοσιεύτηκε από τις εκδόσεις "Ελεύθερη Σκέψις" το 2006 και είναι διαθέσιμο στο αναγνωστικό κοινό. Λεπτομερές αρχείο του Δούσμανη από όλες τις περιόδους του δημόσιου βίου του φυλάσσεται στο Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο. Ο Σοφοκλής Δούσμανης, είχε νυμφευθεί την Μαρία Βούρου, θυγατέρα του Κωνσταντίνου Βούρου και αδελφή της μητέρας του Λάμπρου Ευταξία. Μετά τον γάμο του, έζησε στην οικία Βούρου (ήδη «Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών»), στην οδό Ι. Παπαρρηγοπούλου 5. Τμήμα της οικοσκευής του και των προσωπικών του αντικειμένων φυλάσσονται στο Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών.

Ο Δούσμανης τιμήθηκε με πολλά ελληνικά και ξένα παράσημα για τις υπηρεσίες του και τις επιδόσεις του στην θάλασσα. Υπήρξε ένας ικανότατος αξιωματικός του ναυτικού, οπαδός της νομιμότητας και αναμφίβολα συντηρητικών πολιτικών πεποιθήσεων. Πέθανε την 6η Ιανουαρίου 1952.

(για την συναρμολόγηση) Ι. Β. Δ.

Επίμετρον

Ο Σοφοκλής Δούσμανης περιγράφει την πορεία του θωρηκτού Αβέρωφ κατά τη ναυμαχία της Λήμνου (Ιανουάριος 1913):

Ο “Αβέρωφ” εξακολουθεί μόνος διώκων τα εχθρικά σκάφη, βάλλων πάντοτε δι’ ομοβροντιών πότε εκ της μιας και πότε εκ της άλλης πλευράς… Τοιουτοτρόπως η πλεύσις του “Αβέρωφ” σχηματίζει είδος μαιάνδρου και είναι έξοχον το θέαμα, αλλά και πολύ σπάνιον συνάμα, αν όχι μοναδικόν εις την ναυτικήν Ιστορίαν, να βλέπη τις δηλ. ολόκληρον στόλον, εκ πολλών αποτελούμενων σκαφών, να φεύγη καταδιωκόμενος υφ’ ενός μόνον πλοίου, και τούτου ουχί ανωτέρου (κατωτέρου μάλιστα) κατά την επιθετικήν δύναμιν των αντιπάλων του… Ο “Αβέρωφ” κατά τη διάρκειαν όλης της διώξεως ταύτης μου έκαμνε την εντύπωσιν μανδροσκύλου, γαυγίζοντος διαρκώς και τρέχοντος πότε μεν προς τα εδώ, πότε δε προς τα εκεί, διά να αναγκάση τα πρόβατα του κοπαδιού να εισέλθουν εις την στάνην…

"ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΔΟΥΣΜΑΝΗΣ “ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΤΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΤΟΥ ΤΟΥ Γ. ΑΒΕΡΩΦ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ ΤΟΥ 1912-13″

https://www.istorikathemata.com/2013/01/Sofoklis-Dousmanis-1868-1952.html?m=1&fbclid=IwAR2oecUfRvo3KUtetALfS6aJRcwHNSKjY3zjx83tdXVZPcNnLA8E9uU2vYw